Derecelendirme

🏛️ 1. Montrö Boğazlar Sözleşmesi: Tarihsel Arka Plan ve Önemi

Montrö Boğazlar Sözleşmesi, 20 Temmuz 1936 tarihinde İsviçre’nin Montrö şehrinde imzalanmıştır. Bu anlaşma, Türkiye Cumhuriyeti’nin İkinci Dünya Savaşı öncesi dünya sahnesinde tam bağımsızlığını pekiştirdiği en önemli diplomatik kazanımlardan biridir.

Osmanlı İmparatorluğu döneminde Boğazlar, 1841 Londra Sözleşmesi’yle uluslararası denetime açılmış, 1923’teki Lozan Antlaşması ile de sınırlı şekilde Türkiye’nin denetimine bırakılmıştı. Ancak Boğazlar Komisyonu adında uluslararası bir yapı, Türkiye’nin doğrudan kontrolünü sınırlıyordu.

Atatürk’ün liderliğinde Türkiye, 1930’larda artan savaş tehlikesini gerekçe göstererek bu düzenin değişmesi gerektiğini savundu. Montrö Sözleşmesi ile:

İstanbul ve Çanakkale Boğazları üzerinde tam egemenlik Türkiye’ye verildi.
Türkiye, barış zamanında sivil gemilerin serbest geçişine izin vermekle yükümlü kılındı.
Ancak savaş gemilerinin geçişi sıkı kurallara bağlandı:
- Karadeniz’e geçecek savaş gemilerinin toplam tonajı sınırlandı.
- Karadeniz’de kalabilecekleri süre 21 gün ile sınırlandı.
- Savaşan taraflar arasında Türkiye tarafsız kalırsa, savaşan ülkelerin gemilerinin Boğazlardan geçişi yasaklandı.

Bu sözleşme, Karadeniz’i bir “Rus gölüne” dönüşmekten, Akdeniz güçlerinin ise serbestçe Karadeniz’e açılmasından koruyan bir denge mekanizması kurdu.

Sonuç:
Montrö, sadece Türkiye için değil; Karadeniz’e kıyısı olan tüm ülkeler için (Rusya, Ukrayna, Romanya, Bulgaristan, Gürcistan) güvenlik açısından vazgeçilmez hale geldi.

⚙️ 2. Kanal İstanbul Projesi: Detaylar ve Stratejik Hedefler

Kanal İstanbul, Karadeniz ile Marmara Denizi arasında, İstanbul’un Avrupa Yakası’nda yapay bir su kanalı oluşturma projesidir. İlk kez 2011 yılında gündeme getirilen proje ile amaçlananlar şunlardır:

İstanbul Boğazı’ndaki yoğun gemi trafiğini azaltmak.
Petrol tankerleri gibi tehlikeli yük taşıyan gemileri Boğaz’dan uzaklaştırmak.
Türkiye’ye deniz taşımacılığından yeni bir gelir kapısı yaratmak.
Boğaz çevresindeki çevresel riskleri azaltmak.

Teknik Bilgiler:

Uzunluk: Yaklaşık 45 kilometre
Genişlik: 275–350 metre arasında
Derinlik: 20–25 metre

Proje, bir yönüyle İstanbul’a ikinci bir “boğaz” kazandırmayı hedeflerken, diğer yönüyle uluslararası hukuka dair önemli soruları da beraberinde getirdi.

⚖️ 3. Kanal İstanbul ve Montrö: Gerçekten Delinir mi?

Buradaki en kritik soru şu:
Kanal İstanbul üzerinden geçen gemiler Montrö hükümlerine tabi olur mu?

İki Farklı Görüş Var:

➔ Kanal İstanbul Montrö’ye Bağlı Değildir (Resmî Görüş)

Kanal İstanbul, doğal bir su yolu değil, yapay bir kanal olacak.
Montrö Sözleşmesi, doğal su yolları için geçerlidir: Yani İstanbul Boğazı, Çanakkale Boğazı ve Marmara Denizi.
Kanal İstanbul’dan geçecek gemiler, Türkiye’nin belirlediği yeni kurallara tabi olabilir.

Bu durumda:

Türkiye, kanal üzerinden geçen gemilerden ücret alabilir.
İstediği gemilerin geçişine izin verip vermeme hakkını kullanabilir.

➔ Kanal İstanbul Montrö’yi Fiilen Aşındırır (Karşı Görüş)

Montrö’nün ruhu, Boğazlar üzerinden Karadeniz’in güvenliğini ve dengeleri korumaktır.
Eğer Kanal İstanbul “serbest geçiş” hükmüne tabi olmazsa, savaş gemileri Türkiye’nin iznine bağlı olarak Karadeniz’e çıkabilir.
Bu da Karadeniz’de NATO veya ABD donanmasının serbest hareket etmesine, Rusya’nın ise buna karşı tepki göstermesine yol açabilir.

Özetle:
Kanal İstanbul, Montrö hükümlerini kağıt üzerinde ihlal etmeyebilir, ancak fiilen dengeyi değiştirebilir.

🌍 4. Uluslararası Tepkiler ve Dünya Güçlerinin Pozisyonu

Rusya: Kanal İstanbul’u Montrö rejimini tehdit edici buluyor. Karadeniz’deki dengelerin bozulmasından kaygılı.
ABD ve NATO: Kanal İstanbul’u destekliyor gibi görünüyor. Karadeniz’e daha rahat askeri erişim imkânı sağlayabilir.
Avrupa Birliği: Çevresel etkiler ve İstanbul üzerindeki demografik baskılar nedeniyle projeye temkinli yaklaşıyor.
Türkiye: Resmî ağızlar, Kanal İstanbul’un “tam bağımsızlık projesi” olduğunu savunuyor.

🔥 5. Türkiye İçin Fırsatlar ve Riskler

Fırsatlar:

Ekonomik kazanç: Geçiş ücretleri, liman gelirleri
Stratejik üstünlük: İstediği ülkenin savaş gemisine geçiş izni verebilme
İstanbul Boğazı’ndaki kazaları azaltma

Riskler:

Montrö’nün aşınması: Türkiye’nin Karadeniz’deki güvenlik garantisinin zayıflaması
Uluslararası baskı: Büyük güçlerin Kanal İstanbul’u kullanmak için Türkiye üzerinde baskı kurması
Çevresel yıkım: Su kaynaklarının kaybı, ekosistem değişimi

🧭 Sonuç: Bir İkilem

Kanal İstanbul, sadece bir mühendislik projesi değildir;
Türkiye’nin uluslararası hukukta, Karadeniz jeopolitiğinde ve çevresel sürdürülebilirlikte bir sınavıdır.

Eğer Türkiye Kanal İstanbul’u tam bağımsız bir şekilde kullanırsa, ekonomik ve stratejik kazanç sağlayabilir. Ancak Montrö’nün sağladığı güvenlik dengeleri zarar görürse, uzun vadede askeri ve diplomatik risklerle karşılaşılabilir.

Bu nedenle Türkiye’nin, Kanal İstanbul’u yaparken Montrö ruhuna zarar vermeyecek bir diplomatik denge kurması yaşamsal önemdedir.

Kanal İstanbul Kimin İşine Yarar? Kanal İstanbul’un Faydaları ve Zararları Nelerdir?

Bu çok kritik bir soru: “Kanal İstanbul kimin işine yarar?”
Yanıtı tek taraflı değil. İşte bu soruyu askeri, ekonomik, politik ve jeopolitik boyutlarıyla detaylı inceleyelim:

🔍 1. Askerî Açıdan: Kimler Kazanır?

🟩 ABD & NATO

Montrö Sözleşmesi, ABD ve NATO gemilerinin Karadeniz’e geçişini kısıtlıyor.
Kanal İstanbul üzerinden geçişlerde Montrö uygulanmazsa, ABD ve müttefikleri Karadeniz’e daha kolay ulaşabilir.
Bu durum Rusya’nın Karadeniz’deki deniz hakimiyetini zayıflatır.

✅ ABD/NATO için fırsat
❌ Rusya için tehdit

💼 2. Ekonomik Açıdan: Kim Para Kazanır?

🟢 Yerli & Yabancı Müteahhitler

Projenin altyapısını üstlenecek inşaat firmaları büyük kazanç sağlar.
Özellikle konut ve çevre projeleriyle birlikte arsa rantı yaratılır.

🟢 Gayrimenkul Yatırımcıları

Kanal çevresinde yapılacak yeni şehir ve konut projeleri, değer artışı sağlar.
2011 sonrası Arap sermayesi başta olmak üzere yabancı yatırımcılar bölgede yoğun arsa alımı yaptı.

🟡 Devlet (Türkiye)

Eğer Kanal İstanbul Montrö’ye tabi tutulmazsa, Türkiye geçiş yapan gemilerden geçiş ücreti talep edebilir.
Ancak bu gelirin Boğaz’daki ücretsiz geçişi tercih eden gemiler nedeniyle sınırlı kalabileceği düşünülüyor.

🌍 3. Jeopolitik Açıdan: Kim Güç Kazanır?

🟠 Türkiye

Kanal İstanbul, eğer iyi yönetilirse Türkiye’ye enerji koridoru kontrolü ve stratejik avantaj sağlar.
Savaş gemilerinin geçişini denetleme yetkisi Türkiye’nin elini güçlendirir.
Ancak bu durum Montrö’yü fiilen aşındırdığı için uluslararası baskı doğurabilir.

🔴 Risk: Türkiye, hem ABD’yi hem Rusya’yı karşısına alabilir.

Kanal taraflı bir şekilde NATO’nun önünü açarsa, Rusya ile gerginlik yaşanır.
Kanal üzerinden kontrol artarsa, ABD ve müttefikler baskı kurabilir.

🌱 4. Çevresel Açıdan: Kim Zarar Görür?

İstanbul halkı: Su kaynakları (Sazlıdere barajı), yer altı suları ve ekolojik denge ciddi şekilde tehdit altında.
Tarım arazileri yok olabilir, yerleşim baskısı artar.
Uzmanlara göre Marmara Denizi’ne tuzlu su girişi değişecek ve oksijen dengesi bozulacak.

📊 Özet Tablo: Kanal İstanbul Kimin İşine Yarar?

Aktör	Kazanır mı?	Nasıl / Neden?
ABD / NATO	✅	Montrö sınırlamaları aşılabilir
Rusya	❌	Karadeniz’de deniz üstünlüğü zedelenir
Yerli müteahhitler	✅	Dev altyapı ve inşaat ihaleleri
Yabancı yatırımcılar	✅	Arsa ve gayrimenkul değeri katlanır
Türkiye (devlet)	⚠️	Gelir ve kontrol kazanabilir ama siyasi risk büyük
İstanbul halkı	❌	Ekolojik ve sosyal baskılar

🧭 Sonuç:

Kanal İstanbul kısa vadede bazı ekonomik grupların ve uluslararası güçlerin işine yarayabilir.
Ancak uzun vadede Türkiye için hem çevresel hem diplomatik olarak zorlayıcı sonuçlar doğurabilir.

Bu nedenle proje yalnızca teknik bir mesele değil, aynı zamanda:
✅ Uluslararası denge,
✅ Doğal kaynakların korunması,
✅ Jeopolitik denge oyunları açısından çok dikkatli yönetilmesi gereken bir hamledir.