Rejenerasyon: Kaybedilen Uzuvların Yeniden Çıkması Mümkün Mü?

Bölüm 1: Neden insanlar kol ve bacaklarını yeniden çıkaramaz?

İnsan vücudu neden uzuv yenileyemez?

• İnsanlarda kol, bacak, parmak gibi uzuvlar bir kere koptuğunda yeniden çıkmaz.
  Çünkü bu tür uzuvlarda kemik, kas, sinir, damar gibi birçok doku bulunur. Bu dokuların yeniden tam uyum içinde oluşması son derece karmaşıktır.
• İnsan embriyolardayken bazı dokular yenilenebilirken, yetişkinlikte bu yetenek körelmiş olur PubMedVikipedi.

Hayvanlarla karşılaştırma: kertenkele, yengeç, semender, kıkırdaklı balık vs. insan

• Yengeçler ve ısırganlık (crustacean) türleri düzenli kabuk değiştirmeyle (molting) uzuvlarını yeniden çıkarabilir.
  Çünkü dış iskelet ve hormonlarla kontrol edilen bir rejenerasyon mekanizmasına sahiptir Vikipedi.
• Semender, aksolotl (axolotl), bazı kertenkeleler gibi omurgasız olmayan hayvanlar; kesilen bacak, kuyruk, hatta bazı organları bile blastema denilen hücre kütlesi aracılığıyla yeniden oluşturabilir WIRED+1.
• İnsanlar yalnızca parmak ucu (yaklaşık tırnağın altından) yeniden çıkarabilir; gerisi yeniden çıkmaz PMCVikipedi.

Neden farklı? Evrimsel ve biyolojik nedenler

• Omurgalı memelilerde, kanser riskini engelleyen genler (örneğin ARF ve Rb proteinleri) hücre bölünmesini kısıtlar. Bu da rejenerasyonu engeller WIRED+1.
• İnsanlarda gelişmiş bağışıklık sistemi inflamasyona yol açar; oysa semenderlerdeki “yarıkolonlo”… anti-inflamatuar makrofajlar sayesinde iz bırakmadan, skarsız iyileşme gerçekleşir Vikipedistories.tamu.edu.
• Tüm bu türlerin ortak özelliği, genetik olarak rejenerasyona uygun Hox, Shox, Hand2 gibi evrimsel işaretleyici genleri aktif şekilde kullanabilmeleri. İnsanlarda bu genler pasif kalır veya farklı işlevlere yönelmiştir Financial Times.

Öne Çıkan Sorgular ve Cevaplar

“Neden insan kolu yeniden çıkmaz?”

• Çünkü insanlarda uzuvları kemik‑sinir‑kas entegrasyonu son derece karmaşıktır. Yetişkin hücreler cebriyolojik olarak uzmanlaşmıştır; embriyoda potansiyel olsa da yetişkinlikte bu kabiliyet kaybolur.

“İnsan parmak yeniden çıkarması mümkün mü?”

• Parmak ucu (nail bed altı) küçük çocuklarda ve nadiren yetişkinlerde yeniden çıkabilir; ancak kol veya bacak gibi büyük yapılar için yok.

“Yengeç neden yeniden kol çıkartabiliyor, insanlar neden çıkartamıyor?”

• Yengeçlerin dış iskeleti ve molting sistemi onları uzuv yenilenmesine uygun hale getirir. İnsanlar egzoskeleton’a değil içten gelişime sahip; bu da biyolojik bariyer oluşturur.

“Kertenkele kuyruk çıkarıyor mu insan çıkaramaz mı?”

• Kertenkelelerde otomomi (kendinden koparma) yoluyla kuyruk bırakma ve ardından yeniden çıkarma mekanizması vardır. İnsanlarda böyle bir sistem yoktur. Ayrıca insan organ sistemi buna yanıt vermez.

💡 Bilimsel Araştırmalar – İnsan Üzerinde Yapılan Deneyler

• İnsanlar üzerinde kol ya da bacak yenilenmesi denemeleri hâlâ deneysel aşamada. Laboratuvarda tıbbi rejenerasyon çalışmaları; kök hücre, gen düzenleme (CRISPR), biyobaskı gibi yöntemlerle sınırlı doku örnekleri üzerinde yapıldı Vikipedimdibl.orgLive Science.
• “Regeneration of human digits and limbs” gibi akademik yazılarda, insanlarda parmak ucu yenilenmesi dışında büyük uzuv yenilemenin teknik olarak daha yüzyıla yayılabilecek bir “mission impossible” görevi olduğu vurgulanıyor popsci.com+10PMC+10mdibl.org+10.
• Son yıllarda yapılan araştırmalarda Hand2, CYP26B1 enzimi, Shox genleri salamander rejenerasyonunda kilit rol oynuyor; insanlar da bu genlere sahip ama aktive değiller. Bilim insanları bu genlerle farelerde ve aksolotllarda manipülasyon yaparak ilerlemeyi hedefliyor WIRED.

👥 İnsanlarda Deneysel Uygulama Vaka Örnekleri

• Fingertip regeneration (parmak ucu ameliyatı): 1932’den beri bilinen örneklerde çocuklar yara açık bırakıldığında parmak ucunu yeniden çıkarabiliyor Vikipedimdibl.org.
• Yapay kabuk uygulamaları / extracellular matrix tozu ile yetişkin bir kişinin parmak ucu yenilemesi deneyimi de literatürde yer alıyor Vikipedi.
• Darek Fidyka vakası: Kırık omurilikte koku siniri hücreleri (olfactory ensheathing cells) ile spinal sinir yenilenmesi sağlandı; tam uzuv değil ama duyusal ve motor kısmi iyileşme gerçekleşti Vikipedi.

Bölüm 2: İnsan Uzuvları Yeniden Çıkabilir mi? Bilimsel Araştırmalar Ne Diyor?

Dünyada İnsan Üzerinde Yapılan Rejenerasyon Araştırmaları

İnsanların uzuv yenileme yeteneğinin olmaması, bilimin çözmek için yoğun çaba harcadığı sorunlardan biridir. Ancak henüz büyük bir uzvun tamamını yenileyecek bir yöntem bulunmadı. Yine de bilimsel çalışmalar bazı küçük ama önemli başarılar elde etti. Bunları biraz daha yakından inceleyelim:

Parmak Ucu Yenilenmesi: Küçük ama Umut Veren Başarılar

Bilimsel araştırmalarda, insanların parmak uçlarının küçük bir bölümünü (tırnak yatağının altından itibaren) yenileyebildiği ortaya çıktı. Bu olay özellikle çocuklarda daha iyi gözlemleniyor. Parmak ucu rejenerasyonu için yapılan araştırmalarda en büyük başarı, yaranın açık bırakılması ve doğal doku büyümesini teşvik eden bazı özel biyolojik maddeler kullanılması ile elde edildi.

Örneğin:

• Extracellular Matrix (ECM) adı verilen, domuz mesanesinden elde edilen bir toz, yaraya uygulandığında hücrelerin yeniden doku oluşturmasını tetikleyebiliyor.
• ECM kullanılarak yapılan çalışmalarda yetişkinlerin de parmak uçlarının kısmen yeniden çıktığı gözlemlendi (CNN Health).

Bu durum, insan vücudunun doğru uyarılar verildiğinde küçük çaplı dokuları yeniden oluşturabildiğini gösteriyor.

Omurilik Yaralanmalarında Kısmi Sinir Yenilenmesi

İnsan rejenerasyonu üzerine yapılan bir diğer dikkat çekici çalışma, Darek Fidyka vakasıdır:

• 2014 yılında Polonya’da gerçekleştirilen bir çalışmada, omuriliği tamamen kesilen ve tekerlekli sandalyeye mahkûm kalan Fidyka, burun dokusundan elde edilen sinir hücrelerinin (Olfactory ensheathing cells – OEC) omuriliğe nakledilmesiyle yürüyebilme yeteneğini kısmen geri kazandı (BBC News).
• Bu çalışma, insanlarda sinirlerin belli koşullar altında rejenerasyona açık olabileceğini kanıtladı ve bilim dünyasında büyük yankı uyandırdı.

Ancak yine de, bu başarı uzuv yenilemekten oldukça farklıdır ve daha çok sinir hücrelerinin yenilenmesi ile ilgilidir.

Hayvan Modellerinden Öğrendiklerimiz: Fareler, Semenderler ve Aksolotllar

Bilim insanları, insan rejenerasyonunu anlamak için rejenerasyon yeteneği yüksek hayvanlar üzerinde çalışmalar yürütüyor. Bu canlılardan öğrendiklerimiz rejeneratif tıp alanında devrim yaratabilir.

Semender Rejenerasyonu

Aksolotl (Axolotl) Rejenerasyonu

• Aksolotl, bacaklarını, kuyruğunu, hatta kalp ve omurilik gibi hayati organlarını bile yenileyebiliyor.
• Bu süreç, “blastema” adı verilen özel hücre toplulukları sayesinde gerçekleşiyor. Blastema hücreleri kök hücre gibi davranarak eksik parçaları yeniden oluşturabiliyor (Scientific American).
• Araştırmacılar, aksolotl rejenerasyonunun genetik temelini çözmeye başladı ve bu genlerin insanlar üzerinde nasıl aktive edilebileceğini araştırıyorlar (Nature).

Fareler Üzerinde Yapılan Genetik Araştırmalar

• Farelerde gen düzenleme teknikleri (özellikle CRISPR) kullanılarak, bazı genler aktive edildi ve kısmi rejenerasyon elde edildi.
• Özellikle “Lin28” ve “Hand2” gibi genlerin, farelerdeki parmak uçlarında ve küçük yaralarda rejenerasyonu teşvik ettiği bulundu (The Guardian).

Gen Düzenleme (CRISPR) Teknolojisi: İnsanlar İçin Bir Çözüm Olabilir mi?

CRISPR/Cas9 adlı gen düzenleme tekniği, rejeneratif tıp için devrim niteliğinde bir teknoloji olarak görülüyor. Bu teknik, hücrelerdeki spesifik genleri açıp kapatarak rejenerasyon yeteneğini yeniden canlandırmak için kullanılabilir:

• Bilim insanları, insan hücrelerinde rejenerasyonu teşvik edebilecek potansiyel genleri belirledi. Bu genler CRISPR teknolojisiyle aktive edilirse, teorik olarak insanların kaybettiği uzuvları yeniden büyütebilmesi mümkün olabilir (Harvard Stem Cell Institute).
• Ancak bu teknoloji hâlâ deneysel aşamada ve klinik uygulamalar için daha uzun yıllara ihtiyaç var.

Laboratuvar Üretimi Organlar ve Uzuvlar: 3D Biyo-baskı Yöntemi

Son yılların en heyecan verici gelişmelerinden biri de üç boyutlu biyobaskı teknolojisi. Bu teknolojiyle bilim insanları, kök hücreleri kullanarak laboratuvar ortamında gerçek insan dokusu oluşturabiliyorlar:

• 3D biyo-baskı ile cilt, kulak, burun gibi basit organlar üretildi ve nakledildi. Daha karmaşık yapılar (örneğin kol ve bacaklar) hâlâ araştırma aşamasında (Forbes).
• Bu teknoloji, gelecekte protezlerin yerini tamamen doğal organ ve uzuvların almasına olanak tanıyabilir.

İnsan Uzuvlarının Yeniden Çıkması Yakın Gelecekte Mümkün mü?

Henüz tam bir uzuv rejenerasyonu mümkün olmasa da, yapılan araştırmalar insan rejenerasyonu konusunda umut veriyor. Kök hücre teknolojisi, CRISPR gibi gen düzenleme teknikleri ve biyobaskı yöntemleri, gelecekte insanların kopan uzuvlarını yeniden kazanabilmesi için ciddi potansiyeller taşıyor.

Bilimsel çalışmalar ilerledikçe ve bu teknolojiler gelişmeye devam ettikçe, belki birkaç on yıl içinde uzuv rejenerasyonu bilim kurgu olmaktan çıkıp gerçek bir tedavi yöntemi olabilir.

Bölüm 3: Uzuv Yenilenme Yeteneği İnsanlarda Evrimleşebilir miydi?

İnsanların kopan bir kol veya bacağı yeniden çıkaramaması, biyolojik yapıdan evrimsel süreçlere kadar birçok faktöre bağlıdır. Peki, insan türü farklı koşullarda evrimleşseydi, kaybettiği uzuvları yeniden çıkarabilir miydi? Bu soruyu evrimsel biyoloji açısından ele alalım.

Evrim Nedir ve Bir Özellik Nasıl Kazanılır?

Öncelikle evrimi kısaca hatırlayalım:

Evrim, canlı türlerinin genetik çeşitlilik, mutasyonlar ve doğal seçilim yoluyla zaman içinde değişmesidir. Bir özelliğin (örneğin uzuv yenileme yeteneği) kazanılması için:

• Genetik çeşitlilik olması gerekir (mutasyonlar veya genetik farklılıklar).
• Bu özelliğin, hayatta kalma ve üreme şansını artırarak doğal seçilim yoluyla korunması gerekir.

İnsanlarda Uzuv Yenilemesini Evrimleştirebilecek Koşullar Nelerdir?

İnsanların uzuv yenileyebilme yeteneğine evrimleşmesi için aşağıdaki koşulların sağlanması gerekirdi:

1. Yüksek Uzuv Kaybı Riski

• Eğer tarih boyunca insanlar çok sık uzuv kaybı yaşasaydı (örneğin yırtıcılarla sık karşılaşma, av sırasında ağır yaralanmalar), bu durumda rejenerasyon yeteneği büyük avantaj sağlar, bireyin hayatta kalmasını kolaylaştırırdı.
• Bu özelliğe sahip bireyler hayatta kalır, genlerini nesilden nesile aktarma şansı artardı.

2. Tıbbi ve Sosyal Desteğin Olmaması

• İnsanların güçlü sosyal bağları ve tıbbi müdahaleler (örneğin, yaraların tedavisi, protez uzuvlar) sayesinde uzuv kaybı yaşayan bireyler genellikle topluluk tarafından desteklenmiştir.
• Eğer bu destek olmasaydı, sadece kendi kendine iyileşen bireyler hayatta kalırdı. Böylece doğal seçilim rejenerasyonu teşvik ederdi.

3. Daha Kısa Yaşam Süresi ve Hızlı Üreme

• Evrimsel değişiklikler daha hızlı gerçekleşen türlerde daha belirgindir. Eğer insan ömrü daha kısa ve üreme hızı daha yüksek olsaydı, uzuv yenileme yeteneğinin genetik olarak yayılması daha hızlı gerçekleşebilirdi.

İnsan Embriyolarında Neden Var, Sonra Neden Kayboluyor?

İnsan embriyolarında, bazı dokular (örneğin parmak uçları) yenilenme yeteneğine sahiptir:

• Embriyo aşamasında insan hücreleri henüz uzmanlaşmadığı için yenilenme yetenekleri yüksektir. Ancak doğum sonrasında çoğu hücre uzmanlaşarak bu yeteneği kaybeder.
• Evrimsel süreçte insan vücudu, kontrolsüz hücre bölünmesini (kanser) önlemek için rejenerasyonu azaltmıştır. Bu da rejenerasyonun sınırlanmasına neden olmuştur.

Hayvanlarla Kıyaslama: Neden Onlarda Var, İnsanlarda Yok?

Hayvanların neden rejenerasyon yeteneğine sahip olduğuna ve insanların neden bu yeteneği kaybettiğine daha derinden bakalım:

Kertenkelelerin Kuyruk Yenilemesi

• Kertenkeleler, avcı tarafından yakalandıklarında kuyruklarını bırakıp kaçarak hayatta kalma şanslarını artırır. Bu durum evrimsel avantaj yaratmıştır.
• İnsanlarda böyle bir savunma mekanizması yoktur, dolayısıyla evrim rejenerasyonu teşvik etmemiştir.

Semenderlerin ve Aksolotlların Kompleks Uzuv Yenilemesi

• Semenderlerin yaşadığı sulak ortamda uzuv kaybı sık yaşanır (avlanma, saldırılar vb.). Bu durum rejenerasyon yeteneğinin doğal seçilimle korunmasını sağlamıştır.
• İnsanların yaşam koşullarında, kaybolan uzuvların yeniden çıkmasına yönelik bir ihtiyaç çok az olmuştur.

Yengeçlerde ve Kabuklu Hayvanlarda Uzuv Yenileme

• Yengeç gibi kabuklu hayvanların dış iskelet değiştirme dönemleri vardır (molting). Bu süreç, rejenerasyonun gerçekleşmesine uygun ortam yaratır.
• İnsanlarda dış iskelet sistemi bulunmadığından, bu avantaj yoktur.

Uzuv Yenileyebilmenin Evrimsel Dezavantajları Var mıdır?

Uzuv yenilenmesi avantaj sağlarken bazı dezavantajlar da barındırır:

• Enerji tüketimi yüksektir: Rejenerasyon büyük enerji gerektirir, besin kaynakları yetersiz olduğunda bu özellik dezavantaj haline gelir.
• Kanser riski artar: Hücre bölünmesi kontrol dışına çıktığında tümör oluşumu riski artar. Evrim, bu riski azaltmak için rejenerasyonu sınırlayabilir.

Bu nedenle insan türü, rejenerasyon yerine yaraların hızlı kapanmasını ve daha iyi bağışıklık sistemini tercih eden evrimsel bir yola girmiştir.

İnsanlarda Uzuv Yenileme Yeteneği Gelecekte Evrimleşebilir mi?

Bugün uzuv kaybı yaşayan insanlar, tıbbi müdahaleler ve protez teknolojileri sayesinde hayatlarını sürdürebiliyor. Evrimsel olarak bu yeteneğin oluşmasını sağlayacak baskı yoktur.

Ancak bilimsel müdahaleler ve genetik mühendislik (örneğin CRISPR teknolojisi), gelecekte insanların bu yeteneği biyolojik olarak kazanmasını sağlayabilir. Bu, doğrudan biyolojik evrim değil, insan eliyle kontrollü genetik değişiklikler yoluyla gerçekleşecektir.

🔜 Sonraki bölümde şunu ele alacağım:

• Gelecekte rejeneratif tıp nereye gidiyor?
• CRISPR, kök hücre tedavileri ve biyoteknoloji bu konuda ne vaat ediyor?
• İnsanın rejenerasyon yeteneği kazanması, tıbbı ve toplumu nasıl dönüştürür?

Bölüm 4: Gelecekte İnsanlarda Uzuv Yenileme Yeteneği – Rejeneratif Tıp ve Geleceğin Tedavileri

Günümüzde kopan uzuvların yeniden büyütülmesi, bilimkurgu filmlerinde karşılaştığımız bir fikir olmaktan çıkmaya başladı. Gelişen tıbbi teknolojiler ve genetik bilimi sayesinde, önümüzdeki yıllarda insanlarda da rejeneratif yeteneklerin gelişmesi mümkün olabilir. Bu bölümde, gelecekte insanlarda rejenerasyonun gerçekleşip gerçekleşmeyeceğine ve hangi yöntemlerin bunu mümkün kılabileceğine odaklanacağız.

Rejeneratif Tıp Nedir?

Rejeneratif tıp, vücutta hasar gören veya kaybedilen organların ve dokuların, vücudun kendi mekanizmaları ya da laboratuvar ortamında üretilmiş yapılarla yeniden oluşturulmasını hedefleyen bir tıp dalıdır. Bu alanda en büyük potansiyel, kök hücre tedavileri, biyobaskı (3D organ üretimi) ve gen düzenleme (CRISPR) yöntemlerinden geliyor.

İnsanlarda Uzuv Yenileyebilecek Potansiyel Yöntemler

1. Kök Hücre Tedavileri

Kök hücreler, vücutta çeşitli dokulara dönüşebilme yeteneği olan özel hücrelerdir:

• Bilim insanları, kök hücrelerin yaralı bölgelerde aktif hale getirilerek uzuvların yenilenmesini sağlayabileceğine inanıyor.
• Şu anda laboratuvar ortamında kök hücrelerle deri, kas, kemik ve kıkırdak gibi dokular başarıyla üretilebiliyor. Ancak tam anlamıyla bütün bir uzvun yenilenmesi için daha kapsamlı araştırmalara ihtiyaç var (Mayo Clinic).

2. CRISPR/Cas9 Gen Düzenleme Teknolojisi

CRISPR, hücrelerin genetik yapısını değiştirmek için kullanılan bir yöntemdir:

• Gelecekte, rejenerasyonu kontrol eden genlerin (örneğin aksolotl ve semenderlerde bulunan genler) CRISPR ile insan DNA’sına entegre edilmesi teorik olarak mümkün olabilir.
• Bu teknolojiyle, insanlarda doğuştan gelen uzuv yenileyememe sorunu çözülebilir (Harvard Stem Cell Institute).

3. 3D Biyobaskı ile Laboratuvar Ortamında Uzuv Üretimi

Biyobaskı, biyolojik dokuların üç boyutlu yazıcılarla üretilebilmesini sağlayan teknolojidir:

• Bilim insanları, kök hücreleri ve biyolojik mürekkepleri kullanarak laboratuvar ortamında yapay organlar üretmeye başladı bile.
• Gelecekte tamamen fonksiyonel uzuvların biyobaskı yöntemiyle üretilebilmesi öngörülüyor (Nature).

İnsanlarda Rejenerasyonun Önündeki Engeller Nelerdir?

Rejeneratif tıp büyük vaatlerde bulunsa da, henüz aşılması gereken bazı kritik engeller var:

• Kanser riski: Rejenerasyon için kontrolsüz hücre bölünmesi gerekiyor ve bu durum kanser riskini artırabilir.
• Bağışıklık sistemi yanıtı: İnsan bağışıklık sistemi, yabancı veya yeni oluşan dokuları reddedebilir.
• Doku entegrasyonu sorunu: Yeni oluşturulan dokuların, mevcut dokulara kusursuz bir şekilde bağlanıp işlev görmesi oldukça zordur.

Bilim insanları bu sorunları aşmak için yeni yöntemler ve ilaçlar geliştirmeye devam ediyorlar.

Gelecekte İnsanlarda Uzuv Yenileme Mümkün Olursa Toplum Nasıl Etkilenir?

Uzuv yenileme yeteneği, toplumun birçok alanını dönüştürebilir:

Tıbbın Dönüşümü

• Protez teknolojilerine ihtiyaç azalabilir.
• Yaralanmalar ve kazaların sonuçları kalıcı olmayacağı için toplumun genel sağlık seviyesi yükselebilir.

Sosyal ve Psikolojik Etkiler

• Engelli bireylerin yaşam kalitesinde büyük artış olabilir.
• Uzuv kaybına bağlı psikolojik travmalar önemli ölçüde azalabilir.

Etik ve Yasal Sorunlar

• Yeni teknolojilerle ilgili etik tartışmalar başlayabilir (örneğin, kimler bu tedavilere erişebilecek?).
• Genetik müdahalelerin sınırlarının belirlenmesi gerekir.

Yakın Gelecekte Beklenen Gelişmeler Nelerdir?

Bilim insanlarının tahminlerine göre, gelecek 10-20 yıl içinde rejeneratif tıp alanında önemli gelişmeler yaşanabilir:

• 2030’lu yıllarda, ilk laboratuvar yapımı uzuvların insanlara nakledilmesi bekleniyor.
• CRISPR teknolojisinin ilerlemesiyle, rejeneratif yetenekleri artırılmış hücrelerin üretimi mümkün olabilir.

Ancak büyük çapta uzuv yenilemesi, gerçek anlamda klinik uygulamaya dönüşmeden önce kapsamlı güvenlik testlerine ve uzun vadeli araştırmalara ihtiyaç duyacaktır.

Sonuç: İnsanlar Gelecekte Uzuvlarını Yenileyebilecek mi?

Bugün kopan bir uzvun yeniden çıkarılması henüz mümkün olmasa da, bilim bu hedefe doğru ilerliyor. Kök hücreler, gen düzenleme teknolojileri ve biyobaskı gibi alanlardaki gelişmeler, yakın gelecekte insanların kaybettiği uzuvları yeniden kazanabilmesinin mümkün olacağını gösteriyor.

Belki de birkaç nesil sonra, uzuv yenileme yeteneği insan türü için sıradan bir özellik haline gelebilir. O güne kadar yapılması gereken tek şey, bilim insanlarına zaman ve destek vermek olacaktır.

Sık Aranan Sorular ve Cevapları:

• “İnsan uzuvları neden yeniden çıkmaz?”
  Çünkü insanlarda hücre bölünmesi ve yenilenme kapasitesi sınırlıdır ve karmaşık organların yeniden oluşturulması zordur.
• “Gelecekte insanlarda uzuv yenilemesi mümkün olacak mı?”
  Evet, bilimsel araştırmalar sayesinde önümüzdeki on yıllarda mümkün hale gelmesi bekleniyor.
• “İnsanlarda rejenerasyon hangi teknolojilerle mümkün olabilir?”
  Kök hücre tedavileri, CRISPR gen düzenleme teknolojisi ve 3D biyobaskı yöntemleriyle mümkün olabilir.
• “Rejeneratif tıp insan hayatını nasıl değiştirir?”
  Yaralanmaların etkilerini azaltır, protez kullanımını azaltır ve engelli bireylerin yaşam kalitesini yükseltebilir.

Hangi hayvan rejenerasyon yapar?

Salamandralar – En ünlü rejenerasyon örneklerinden biri. Kuyruklarını, bacaklarını, hatta kalp dokularını bile yenileyebilirler.

Kertenkeler – Özellikle kuyruk rejenerasyonunda ünlüler. Tehlike anında kuyruklarını koparıp daha sonra yenisini büyütebilirler.

Planaryalar (düz solucanlar) – İnanılmaz rejenerasyon yetenekleri var. İkiye bölündüklerinde her parça tam bir birey haline gelebilir.

Denizyıldızları – Kayıp kollarını yenileyebilir, bazı türleri tek bir koldan bile tamamen yeniden oluşabilir.

Hidra – Bu küçük su canlısı vücudunun büyük bölümlerini yenileyebilir ve teorik olarak ölümsüz kabul edilir.

Yengeçler ve ıstakozlar – Kıskaçlarını ve bacaklarını yenileyebilirler.

Balıklar – Zebra balığı kalp dokusunu, yüzgeçleri yenileyebilir. Bazı balık türleri gözlerini bile yenileyebilir.

Aksolotl – Salamandırların bir türü olan bu canlı, organlarının büyük bölümlerini yenileyebilir.

İnsanlar da sınırlı rejenerasyon yapabilir (karaciğer, deri, kemik iyileşmesi gibi), ancak yukarıdaki hayvanlar kadar gelişmiş değil.